Skip to main content
| Super User | Fauna

De eikelmuis met uitsterven bedreigd!

De eikelmuis of "fruitratje " is met haar schattige snoetje, zwarte zorro-masker en lange pluizige staart zonder twijfel een van de meest herkenbare en aaibare knaagdieren uit onze Vlaamse natuur. Als leefgebied verkiezen ze vooral loofbossen, bosranden, hoogstamboomgaarden en brede houtkanten. Hun voorliefde voor fruit en eigenaardige gewoonte om de wintermaanden al slapend door te brengen op beschutte plaatsen brachten de eikelmuizen al gauw in de woonomgeving van de mens. Verwaarloosde schuurtjes, zolders en tuinhuisjes bieden een ideale slaapplaats en vaak kunnen ze net vóór het begin van hun winterslaap hun buikjes nog vol eten met fruit en noten, die vroeger op geen enkel boerenerf ontbraken en ook in vele particuliere tuintjes groeiden. Hun aanwezigheid heeft ook altijd gemengde gevoelens opgeroepen bij de mensen die hen op bezoek kregen. Enerzijds vond men het jammer dat deze fruitrovers met een deel van de oogst aan de haal gingen, maar anderzijds beleefde men vaak intens mooie momenten wanneer men van deze nachtelijke charmeurs een glimp kon opvangen. Dat getuigen alvast de fonkelende oogjes wanneer men oudere mensen ondervraagt die de diertjes nog kennen uit hun jeugdjaren.

Bedreigd:

Fruitratjes zijn aan het begin van de 21e eeuw echter lang niet meer zo algemeen. Zelfs op Europese schaal merkt men een aanzienlijke achteruitgang van het aantal vindplaatsen. Alle signalen die de Zoogdierenwerkgroep van Natuurpunt uit het veld krijgt, wijzen op een sterke achteruitgang de laatste 10-15 jaar. In het verleden vond men bijvoorbeeld regelmatig eikelmuizen in vogelnestkastjes, terwijl dat nu eerder een zeldzaamheid is. Habitatvernietiging wordt in het algemeen beschouwd als één van de belangrijkste redenen voor de achteruitgang van de eikelmuis. Hoogstamboomgaarden, houtkanten en andere landschapselementen verdwijnen aan een schrikwekkend tempo. Herstel van het landschap is cruciaal voor de duurzame overleving van de eikelmuis en tal van andere dier- en plantensoorten. Alle registers opentrekken is de boodschap.

Bescherming:

Financiële steun vanuit de gemeentebesturen en provincie kan hand in hand gaan met andere stimulerende maatregelen, zoals een inhoudelijke ondersteuning. De hoge aaibaarheidsfactor van de eikelmuis maakt haar zeer geschikt als symboolsoort of ambassadeur van het kleinschalige natuurrijk cultuurlandschap. Ook de vlotte werking van Landschapsteams in de Regionale Landschappen is onontbeerlijk voor een spoedig herstel en blijvend onderhoud van deze waardevolle natuur. De eikelmuis heeft er dus duidelijk baat bij dat deze initiatieven de kansen blijven krijgen om hun werking voort te zetten.

Bossen:

Tot slot heeft ook het traditionele hakhoutbeheer de eikelmuis gedurende lange tijd in de kaarten gespeeld. Naast het typische bloeiaspect van deze bossen, met kleurrijke tapijten van voorjaarsbloeiers, brengt deze beheersvorm structuurvariatie in de "boomlaag". Zo zorgt ze voor gezonde populaties ongewervelden en struweelvorming van vruchtdragende plantensoorten als braam. Dergelijke struwelen vormen, net als mantel- en zoomvegetaties aan de bosrand, een belangrijk leefgebied voor tal van diersoorten. Naast de eikelmuis vinden we er o.a. sleedoornpage en kleine ijsvogelvlinder.

Het uitblijven van dit beheer en de scherpe afbakening van perceelsgrenzen heeft ertoe geleid dat dergelijk struwelen uit het landschap verdwenen. Hier ligt dus een kans voor de huidige bosbeheerders om het historisch bosbeheer met zijn unieke biotopen te herstellen. Hier en daar zijn reeds opmerkelijke initiatieven van start gegaan.  De bosgroepen zijn het uitgelezen kanaal om deze beheersvormen te promoten. 

Nestkasten:

Hoewel eikelmuizen cultuurvolgers zijn, stellen ze toch vrij strikte eisen aan hun leefgebied. Naast voedselaanbod en schuilmogelijkheden zijn geschikte nest- en overwinteringsplaatsen van groot belang. Hiervoor komen allerlei beschutte ruimtes in aanmerking: holle bomen, knotwilgen, nestkasten,  maar ook zolders, schuurtjes, bunkers e.d. Ook hier stellen we een sterke achteruitgang vast. Knotwilgen worden omgezaagd of sterven vroegtijdig af door jarenlange verwaarlozing. Ook andere natuurlijke holtes verdwijnen, wanneer houtkanten en bomenrijen worden gerooid. En tot slot worden "rommelige" schuurtjes en zolders vervangen door ontoegankelijke, strakke bouwsels. Het herstellen van houtkanten en knotwilgenrijen geniet uiteraard de voorkeur, maar in afwachting daarvan kunnen alternatieve schuil- en nestgelegenheden worden aangeboden onder de vorm van aangepaste nestkasten of ingemetselde neststenen, zoals die ook voor gierzwaluw worden gebruikt. Deze geven de eikelmuis een duurzame, uiterst geschikte schuilplaats, zonder dat de dieren toegang hebben tot het gebouw.

Winterslaap:

Eikelmuizen houden een winterslaap, wanneer de temperaturen zakken. Ze zoeken schuiloorden om te overwinteren, dat kan in het stooisel zijn van zolders en schuren, maar evengoed op zolders van private woningen. of in oude onbewoonde konijnenpijpen, of knotwilgen, maar ook de nestkastjes worden gebruikt om te overwinteren. De eikelmuizen maken hierin een nest van mos, zo heben ze lekker warm. (zie foto) Wanneer het niet vriest kunnen ze ontwaken en opnieuw wat voedsel bijeen scharrelen,.. om dan vervolgens weer onder de wol te kruipen. 

Samenwerking:

Natuurpunt Poperinge – Vleteren werkt mee samen met diverse partners aan het eikelmuisproject in de provincie West-Vlaanderen. Door het plaatsen en opvolgen van eikelmuiskastjes wordt nagegaan waar og eikelmuizen voorkomen, en waar we hun biotoop kunnen verbeteren. Wie weet heeft van eikelmuizen in zijn/haar  buurt, kan dit steeds melden bij Guido Quaghebeur. 057/33 79 78